- جوگرافیا پارێزگهها دهوكێ : دهوك ل 29/5/1969 یا بویه پارێزگهه ,دهوك پارێزگهههكه ل باكور روژئاڤایێ ئێراقێ و باكوریترین پارێزگههه.ههروهسا ئهڤ پارێزگههه باشوریترین پارێزگهها ههرێما كوردستانا ئێراقێ یه.دهوك پارێزگهههكا ستراتیجیكه چونكه ههڤ سنوره دگهل سێ وهلاتێن ئێراق،توركیا و سوریا و باژێرێ دهوكێ ئێك ژ دههزگههێن سهرهكی یێن بازرگانی یه.دهوك یا د ناڤ دول و نهال و چیایان دا.هێلا 43 روژههلات د سهنتهرێ باژێری دا دبوریت و باژێری د كهته دو پشك.ژ لایێ دیروكی و ژ بهر جهێ وێ،دهوك ئێك ژ باژێرێن گرنگێن دهڤهرێ یه.ئهڤ باژێره ژلایێ كارگێریڤه،دابهش دبیت ب 7 قهزا: دهوك، زاخو، ئاكرێ، ئامێدی، سێمێل و شێخان و بهردهرهش.
- باژێرێ دهوكێ: سهنتهرێ باژێری،نه بتنێ سهنتهرێ باژێرێ دهوكێ یه بهلكو سهنتهرێ پارێزگهها دهوكێ ژی یه.بهرفرههیا قهزا دهوكێ،107 كیلومهتر دوجایه و ههژمارا سسهرنشینێن وێ 256167 كهسن.ل دهوروبهرێن باژێرێ دهوكێ 7 گوند یێن ههین: نزاركێ، شندوخا، گهڤهركێ ،مالتا ژوری و ژێری، شاخكێ و بهروشكێ . ئهڤ گونده وهختهكی ل دهوروبهرێن باژێری بوون،بهلێ نوكه ب لهز یێن دبنه تاخهكێ باژێری قهزا دهوكی ژبهر بهرفرههیا باژێری. ههردو ناوچێن زاویته و دوسكی ههر ب سهر قایمقامیا قهزا دهوكێ ڤهنه .
- سیمایێ دیموگرافیك:
- ل سالا 1977 ههژمارا سهرنشینێن پارێزگهها دهوكێ 250167 كهس بوون و بهرفرههیا وێ6374 كیلومهتر دووجا بوو.
- ل سالا 1987 ههژمارا سهرنشینێن پارێزگهها دهوكێ 293304 كهس بوون و بهرفرههیا وێ6553 كیلومهتر دووجا بوو .
- ل سالا 1996 ههژمارا سهرنشینێن پارێزگهها دهوكێ ژلایێ WFP ،720943 كهس هاته تهخمین كرن و پشتی كهرتێ ئاكرێ و پشكهك ژ كهرتێ شێخان ب رهنگێ فهرمی هاتینه سهر پارێزگهها دهوكێ،بهرفرههیا وێ گههشته 10715كیلومهتر دووجا
- ل سالا2006 ههژمارا سهرنشینێن پارێزگهها دهوكێ 942268 كهس بوون .
رێڤهبهریا گشتی یا ساخلهمیا پارێزگهها دهوكێ: 1-سیاسهتا ساخلهمیێ: وهزارهتا ساخلهمیێ بهرپرسه ژ دانانا ستراتیجی و سیاسهتا ساخلهمیێ ل ههرێما كوردستانێ.ل پارێزگهها دهوكێ،رێڤهبهریا گشتی یا ساخلهمیێ دگهل پشكێن خوه، بهرپرسه ژ پلان دانان،رێڤهبرن (ئیدارهكرن) و چاڤدێریا رێڤهبهری و كهرت و دام و دهزگههێن ساخلهمیێ ل سنورێ پارێزگههێ. رێڤهبهریا گشتیی یا ساخلهمیا دهوكێ ل سالا 1970یا هاتیه دامهزراندن, پشتی دهڤهرا بادینا بویه پارێزگهه وهك دهست كهفتیهك ژ ئهنجامێن بهیانا یانزدهێ ئادارێ ل سالا 1970. ئهڤ رێڤهبهریا گشتی یا رابوی ب كارێ پێشكێشكرنا خزمهتێن ساخلهمیێ بو خهلكێ دهوكێ ههر ژ دهستپێكا دامهزراندنا وێ تا نوكه. پشتی سهرههلدانا پیروز ل سالا 1991 و ب هاریكاری و پشتهڤانیا حكومهتا ههرێما كوردستانێ و چهند ریكخراوێن خێرخوازێن بیانی یێن حكومی و نه حكومی، پێنگاڤێن بهرچاف هاتنه هاڤێتن ژ بو چێكرن و نویژهنكرنا دام و دهزگایێن ساخلهمیێ ل ڤێ پارێزگههێ، ههر وهسا پێش ئێخستنا ئاستێ زانینێ ل دهڤ ههمی جورێن كارمهندێن ساخلهمیێ ل سهرانسهرێ پارێزگههێ
