رێڤه‌به‌رێ كومه‌لگه‌ها لیژنێن نوژداری ل دهۆكێ
هاتیه بلاڤکرن روژا جارشه‌مبێ, 20 شوات 2013 - 12:24pm
ره‌نگه دۆرێن 2000 خودان پێدڤیێن تایبه‌ت ل دووڤ ژڤانێن خوه نه‌هێنه لیژنێن پشكنینێ
ل دووڤ گۆتنێن د.سالم خه‌له‌ف ئیبراهیم، رێڤه‌به‌رێ كومه‌لگه‌ها لیژنێن نوشداری ل دهۆكێ ئه‌وان ل دووڤ پلانه‌كێ لیژنه‌یێن خوه زێده‌كرینه و هه‌ر لیژنه‌ك حه‌فتیێ دو جاران د روونیته خوارێ بۆ ب رێڤه‌برنا خه‌لكی و گۆت: ل مه‌ها دوازده یا سالا بۆری و ل دووڤ بڕیاره‌كا وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ مه هه‌ولدا دووماهیا هه‌یڤا سێ یا ئه‌ڤ ساله، پشكنینێن هه‌موو كه‌سێن مووچێ چاڤدێریا جڤاكی وه‌ردگربن تمام بكه‌ین، له‌ورا مه بریاردا هنده‌ك لیژنێن دژی پێك بینین و ژبلی وان 10 لیژنێن حه‌فتیانه دروونن خوارێ پێنج لیژنێن دی دێ 10 روژا روونن خوارێ داكو ڤی كاری زوو ب دووماهی بینین. دیاركر ژی كو لیژنه‌یه‌ك ل قه‌زا ئاكرێ ژی بو نابینان ده‌ستنیشان كریه حه‌فتیێ جاره‌كێ و لیژنا جه‌سته‌ی بزوێنی حه‌فتیێ دوجارا و ل قه‌زا زاخۆ ژی لیژنه‌كا جه‌سته‌ی بزوێنی هاتیه پیكئینان دو روژا دحه‌فتیێ دا و لیژنا نابینان روژه‌كێ دحه‌فتیێ دا دروونن و مامه‌لێن خه‌لكی ب رێڤه دبه‌ن.
د.سالم دیاركر ژی كو ل ده‌ستپێكا كارێ وان چه‌ندین ئاریشه بۆ په‌یدابوون و گۆت: مه ژڤان دابوونه خه‌لكی و ژڤانێن هنده‌كان چبوونه هه‌یڤا هه‌شت/2013 ژی، به‌لێ پشتی مه لیژنه پێكئیناین ل زاخۆ و ئاكرێ مه جابا وان فرێكر دا وا ژڤانان بینیه پێش، به‌لێ پتریا خه‌لكی ڤێ چه‌ندێ نزانن و هه‌تا نوكه
مه ئاریشه هه‌نه كو دۆرێن دو هزار كه‌سان نزانن مه ژڤان یێن پێشخستین ئه‌ڤه‌ژی دێ بیته ئاریشه و ژڤانێن وان دێ گیروبن. له‌ورا خواست ئه‌و كه‌سێن ژڤانێن وان دهه‌یڤا 4،5،6،7 قه‌ستا وان بكه‌ن دا ژڤانێن وان بهێنه پێش بۆ هه‌یڤا 2 و3 و كارێ وان ب دووماهی بهێت.
د.سالم خه‌له‌ف دیاركر كو ژمارا نابینان ل دهۆكێ گه‌له‌كه و سه‌رجه‌مێ وان یێ گشتی دبیته 8380 نابین و دیسا دیاركر كو خالا 10ێ یا رێنمایێن چاڤدێریا جڤاكی ئه‌وێن ژ وه‌زاره‌تا كار و كارۆبارێن كومه‌لایه‌تی ده‌ركه‌تین دبێژیت:ئه‌و كه‌سێن ژیێ وان دسه‌ر 60 سالیێ دا بو زه‌لامان و ئافره‌تان د سه‌ر 55 سالیێ دا پێدڤی ناكه‌ت ره‌وانه‌ی لیژنا نوشداری بكه‌ن، به‌لكو پێدڤیه راسته‌وخو بچنه چاڤدێریا جڤاكی. و گۆت: رێژا كه‌سێن دڤی ژی دا نێزیكی 4626 كه‌سانه ئه‌گه‌ر ئه‌ڤه نه‌هێنه لیژنا نوشداری، ژمارا وان كه‌سێن دێ بنه 3757 كه‌س ئه‌ڤه ژماره‌یه‌كا كێمه ئه‌م دشێن ل دووماهیا هه‌یڤا سێ ب دووماهی بینین. به‌لێ مخابن ئه‌و هه‌موو ژ قه‌ستا بۆ مه هاتینه ره‌وانه‌كرن و هه‌لبه‌ت هه‌ركه‌سه‌كێ بۆ مه دهێته ره‌وانه‌كرن دڤێت ئه‌م ژڤانه‌كی بده‌ینێ و ره‌وانه‌ی لیژنا نوشداری بكه‌ین و كارێن وان دروست بكه‌ین.
رێڤه‌به‌رێ لیژنێن نوشداری دیاركر هه‌تا 28/1/2013 ئه‌و كه‌سێن ژیێ وان دناڤبه‌را 55 تا 60 سالێدابیت 656 كه‌سان قه‌ستا وان كریه و ئه‌و وه‌كی نوشدار سه‌حدكه‌نێ كا چ رێنما ژێ دگرن وه‌كی په‌ككه‌فتی و گۆت: رێنما ژێبگرن یان ژێ نه‌گرن ئه‌و بۆ مه نازڤریت و ئه‌م ژێ به‌رپرسیار نینین.
هه‌روه‌سان دیاركر كو ژوان 656 كه‌سا رێژا په‌ككه‌فتنا وان 65% رێژا ون یا دروسته و مووچێ چاڤدێریا جڤاكی ژێ دگریت ئه‌ڤجا چ ژ ئه‌گه‌رێ ئاڤا سپی بیت یان چاڤێن وان دكیم بن و گۆت: هه‌ر چه‌نده گه‌له‌ك كه‌سان سه‌ره‌دانا مه‌كریه و رێژا په‌ككه‌فتنا وان پتر بوویه ژ 65% و رێڤه‌به‌ریا چاڤدێریا جڤاكی گوتیێ دی مووچێ وه هێته‌برین، به‌لێ ل ده‌ڤ مه یا فه‌ره تێدا بمینن، به‌لێ چاڤدێری دبێژیت ژبه‌ر ژیێ وان یێ مه‌زنه له‌وراهێته برین و گۆت: ئه‌ڤه پرسیارا منه ژی، هه‌كه هه‌ر دێ هێته برین بۆچی ره‌وانه‌ی مه دكه‌ن؟ و دێ قه‌ره‌بالغێ ل ده‌ڤ مه په‌یداكه‌ن؟ بلا بۆ دیاربكه‌ن ژبه‌ر ژیێ وان دێ مووچێ وان هیته برین و پێدڤی ناكه‌ت ره‌وانه‌ی لیژنا نوشداری بكه‌ن.
بابێ سه‌گڤانی، پشتی دو جارا قه‌ستا لیژنا نوشداری كری و نه‌شیای پلا پێدڤی ب ده‌ستڤه‌بینت، قه‌ستا هه‌ولێرێ ژی كر ب هه‌مان پله هاته دان و مووچێ وی دێ هێته بڕین! بابێ سه‌گڤانی دبێژیت: ئه‌ز د بڕیارێن لیژنێ نه‌گه‌هشتم، ئه‌ڤه سێ ساله ئه‌ز مووچه‌ی وه‌ردگرم و نزانم ئه‌گه‌رێن بڕینێ چنه و بۆژی نوشدار بوونه ئه‌گه‌ر مووچێ مه بهێته بڕین؟
د.سالم خه‌له‌ف خویاكر كو به‌ری نوكه گازنده ل سه‌ر لیژنێن وان هه‌بوون، ژبه‌ركو پێنج لیژنه ب تنێ بوون هه‌ر لیژنه‌یه‌كێ تایبه‌تمه‌ندێن خوه هه‌بوون هه‌ر ئێك تایبه‌تمه‌ندێ بواره‌كی بوو و گۆت:نوكه هه‌ر لیژنه‌كێ سێ هه‌تا چوار تایبه‌تمه‌ندان هه‌نه و به‌ری نوكه گه‌له‌ك شاشی هه‌بوون،به‌لێ هه‌كه به‌ری نوكه شاشی 30% بیت تایبه‌تمه‌ندێن مه یێن زێده‌بووین و رێژا شاشیێ دێ بیته 5%. و گۆتژی: هه‌ر كه‌سێ بزانیت غه‌دره یا لێ هاتیه كرن مافێ (ئیستئنافێ) هه‌یه و بلا داخوازا مافێ خوه بكه‌ت، به‌لێ ئه‌م دهنێرینه هه‌ولێرێ یانژی ئه‌و دشێت پشتی بوورینا شه‌ش هه‌یڤان جاره‌كا دی دوباره پشكنینێ بكه‌ت به‌لێ دڤیت بڕیارا خوه یا نوو بینیت و دگه‌ل یا كه‌ڤن پێشكێشی لێژنێ بكه‌ت.
د.سالم خه‌له‌ف ئیبراهیم دیاركر كو ژمارا كه‌سێن قه‌ستا وان كرین سه‌باره‌ت نابیست و نابینا 1820 كه‌سن و یێن هاتین 1676 كه‌سن ئانكو رێژاوان 92% و ژوان كه‌سا ئه‌وێن پلا په‌ككه‌فتنێ ب ده‌ست خوه ڤه ئیناین 1509 كه‌س پلا په‌ككه‌فتنێ گه‌له‌كه و ئه‌و كه‌سێن مووچێ وان نه‌هێته برین رێژا وان 90%یه و ده‌رباره‌ی نابیستان ئه‌وێن موعامه‌لاتێن وان هاتینه بجه ئینان و رێژا په‌ككه‌فتنا وان كێمتر ژ 60% رێژا وان 10% بوو و گۆت: هه‌ر چه‌نده ژڤان 10% ژی رامانا وێ ئه‌و نینه كو ژێ ناگریت چونكی 18 كه‌س ژوانان ره‌وانه‌ی هنده‌ك لیژنێن دی كرینه چ یا ده‌روونی یان چه‌سته‌ی بزوێنی رێژا وانژی8،9%یه.
د.سالم دیاركر كو وان پلانه‌ك دانایه هه‌ر كه‌سه‌ك بهێته لێژنێ ناڤێ وی دهێته توماركرن كو ڤی كه‌سی سه‌ره‌دانا وان كریه و دزانن كا چه‌ند كه‌س ماینه و دیسا دا كه‌سه‌ك دوجارا نه‌هێته لیژنێ و گۆت: ب ڤێ رێكێ ئه‌م دزانین كا چه‌ند كه‌سا ماف هه‌یه مووچه‌یێن وان نه‌هێنه برین و بڤێ رێكێ ئه‌م دزانین لیژنێن مه كه‌نگی ده‌ست پێكریه و كه‌نگی دێ ب دووماهی هێن.
گه‌له‌ك كه‌سان وه‌سا پێشبینی دكر كو مووچێ 30% یێ چاڤدێریێ بهێته برین، به‌لێ د.سالم خه‌له‌ف دیاركر كو ئه‌و وه‌كو سه‌روك لێژنا زارۆیان 2695 كه‌سا قه‌ستا وان كریه ژ وان كه‌سا ئه‌وێن مووچێ وانا نه‌هێته برین 95,5% یه و گۆت: ئه‌و 4,5 % یێن دی نه هه‌موو ده‌رباز نه‌بووینه به‌لكو 2,5% مه یێن ته‌ئجیل كرین، چونكی ئه‌م نه‌دشیاین بریارێ بده‌ین.
هه‌روه‌سا دیاركر ژی ئه‌و كه‌سێن مه‌غول 99% ده‌رباز بووینه و بتنێ 1% ده‌ربازنه‌بووینه و گۆتژی: ب شێوه‌یه‌كێ گشتی لیژنێن مه یێن زارۆیان و نابیستان ئه‌ڤێن ب دووماهی هاتین نێزیكی 95% دێ مووچێ وان وه‌كو به‌رێ هاتینه دان و بریارێن لیژنێ د به‌رژه‌وه‌ندا واندا هاتینه دان.
ئه‌ڤ مالپه‌ره فرێکه
