ساخله‌ميا داخوازا فه‌توایێ و قانوونه‌كێ بو به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی دكه‌ت
هاتیه بلاڤکرن روژا دوو شه‌مبێ, 15 تیرمه‌هـ 2013 - 1:40am
رێڤه‌به‌رێ ئه‌وقافا دهۆكی: هه‌كه مرۆڤ دلێ خوه بۆ ئێكی ببه‌خشیت و بزانیت كو پشتی وی دێ شوول كه‌ت ئه‌ڤه دێ بیته خێره‌كا مه‌زن
ئه‌ندامه‌كا په‌رله‌مانێ كوردستانێ: : بێ قانوون ژی به‌خشینا گولچیسكا و خوینێ ژ كه‌سه‌كی بۆ ئێكێ دیتر یا ب رێڤه دچیت زانایه‌كێ ئایینێ مه‌سیحیان: به‌خشینا ئه‌ندامه‌كێ له‌شی وه‌كو گولچیسك یان مێلاك تشته‌كێ دروسته
به‌رپرسێ رێكخراوا هاریكار: پێدڤیه به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی ببیته رێیه‌ك بۆ خوشكرنا په‌یوه‌ندیێن جڤاكی و هه‌ڤدو بنیاسن
سه‌رۆكێ دادگه‌ها دهۆكی: نوكه ده‌لالی و بازرگانیكرن ب ئه‌ندامێن له‌شێ مرۆڤی هه‌یه
بابه‌تێ به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ژی نه گه‌له‌ك یێ كه‌ڤنه، به‌لێ ئاریشه ئه‌وه كو سه‌ره‌رای نوویاتیا وێ ل هه‌رێما كوردستانێ چو قانوون نینن خه‌لكی هان بده‌ن ب ڤی كاری راببن، خه‌لكه‌كی پێدڤی ب هشیاری و ره‌وشه‌نبیركرنێ هه‌یه داكو بزانن پشتی مرنا خوه ژی مفای ل خه‌لكه‌كی بكه‌ن، ده‌زگه‌هێن ساخله‌میێ ژی نوكه ل هه‌مبه‌ر وێ چه‌ندێ نه كو فشارێ ل لایه‌نێ، ئایینی و قانوونی و جڤاكێ مه‌ده‌نی بكه‌ن داكو فه‌توا و قانوونێن تایبه‌ت بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌بن، ئه‌ڤه هێڤێنێ ووركشوپه‌كێ بوو كو ساخله‌میا دهۆكێ ب پشكداریكرنا زانكۆ و دادگه‌ه و زانایێن ئایینی و په‌رله‌مانتار و جڤاكێ مه‌ده‌نی ل دهۆكێ سازكر.
سالانه 100 هزار كه‌س ل جیهانێ پێدڤی ب چاندنا ئه‌ندامێن له‌شی دبو هه‌ر ده‌ه ده‌قیقا ناڤه‌ك ل سه‌ر وان زێده‌دبیت و رۆژانه 18 كه‌س نه‌خۆش ژی گیانێ خوه ژده‌ست دده‌ن، د.شاكر سه‌لیم بالندی به‌رپرسێ سه‌نته‌رێ چاندنا گولچیسكان ل دهۆكێ هێشتا گۆت: ل هه‌رێما كوردستانێ و عیراقێ كه‌سێن ساخ ئه‌ندامێن له‌شێ خوه دبه‌خشن و هه‌تا نوكه ئێك كه‌سێ كو مێشكێ وی مری بیت ئه‌ندامه‌ك ژ له‌شێ وی نه‌هاتیه ژێڤه‌كرن و گۆت: ل جیهانێ هه‌میێ پێدڤی ب ئه‌ندامێن له‌شی هه‌یه و ل هنده‌ك وه‌لاتان رێژا به‌خشینێ گه‌له‌كه وه‌كو ئیرله‌ندا و ئیسپانیا و به‌لچیكا، به‌لێ ل هنده‌ك وه‌لاتان ژی وه‌كو مصرێ و به‌نگه‌لادش گه‌له‌ك یا كێمه.
ل دووڤ گۆتنێن د.عه‌بدوللا سه‌عید، شیره‌تكارێ نشته‌رگه‌ریا گشتی و چاندنا ئه‌ندامان كو بابه‌تێ چاندنا ئه‌ندامێن له‌شی ل هه‌رێما كوردستانێ نه‌گه‌له‌ك یێ كه‌ڤنه و ل سالا 2004ێ ل پارێزگه‌هێن دهۆك و هه‌ولێرێ ده‌ست ب چاندنا گولچیسكان كریه و نوكه سێ سه‌نته‌رێن چاندنا گولچیسكان ل هه‌رێما كوردستانێ هه‌نه و ره‌نگه دۆرێن 1800 گولچیسكان هاتینه چاندن.
دیاركر ژی هزرێن شاش دناڤ جڤاكی دا ل دۆر بابه‌تێ چاندنا ئه‌ندامان هه‌نه كو پێكهاتینه ژ ترس ژ مرنێ و هزركرن كو ژێڤه‌كرنا ئه‌ندامه‌كێ له‌شی حورمه‌تا مری تێك دده‌ت، یان خه‌لك حه‌ز دكه‌ن له‌ش هه‌موو بهێته ڤه‌شارتن و شاش د مرنا مێشكی دگه‌هن.
د.عه‌بدوللا سه‌عید گۆتژی: گه‌له‌ك ئاسته‌نگ هه‌نه كو چاندنا ئه‌ندامان نه‌بیته كولتور ژوانژی نه‌بوونا چو فه‌توایێن شه‌رعی و چ قانوونان ل دۆر خوبه‌خشین و چاندنا ئه‌ندامان و دیسا نه‌بوونا چو پلانێن ستراتیژی و هه‌وێن هشیاریێ ل دۆر بابه‌تی و خواست كو فه‌توایێن ئایینی هه‌بن و قانوونا چاندنا ئه‌ندامان یا عیراقی ئه‌وا ژماره 85 یا سالا 1986 ژلایێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ بهێته نووكرن و ده‌ست ب پرۆگرامه‌كێ نیشتمانی بهێته كرن ژلایێ وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ بۆ ڤێ مه‌ره‌می.
د.نزار عسمه‌ت، رێڤه‌به‌رێ گشتیێ ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ دیاركر كو چاندن و به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی ژ مرۆڤه‌كی بۆ ئێكێ دیتر تشته‌كێ گه‌له‌ك گرنگه و پێدڤیه‌كا نوشداری یه و گۆت: نه‌بوونا قانوونێ كو رێكێ بده‌ت یان كه‌ڤناتیا وان و دیسا نه‌بوونا فه‌توایێن شه‌رعی كو خه‌لكی بۆ ڤێ چه‌ندێ هان بده‌ن، بوونه ئه‌گه‌ر كو ئه‌ڤ ووركشۆپه بهێته رێكخستن و هه‌موو لایه‌نێن ئایینی و دادوه‌ر و زانكۆ و جڤاكێ مه‌ده‌نی و په‌رله‌مانتار و نوشدار پێكڤه ئاماده‌ببن و بزانین ئه‌م ل چ ئاستینه و دێ چاوا شێین لایه‌نێن ئایینی و دادوه‌ر و په‌رله‌مانی هان بده‌ین قانوونه‌كێ ده‌ربینن كو رێكێ دروست بكه‌ت بۆ به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی و یا ژ هه‌میێ گرنگتر ئه‌وه ره‌وشه‌نبیریا به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی ل ده‌ڤ مرۆڤی ل ده‌مێ دمریت كو خه‌لكه‌كێ دیتر مفای ژێ وه‌ربگریت به‌لاڤ بكه‌ین.
مه‌لا جیهاد حه‌سه‌ن بێسفكی، رێڤه‌به‌رێ ئه‌وقافا دهۆكێ دیاركر كو ژلایێ ئایینێ ئیسلامێ سێ بۆچوون هه‌نه بۆ به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی و گۆت: هنده‌ك زانا دبێژن كو ب چو ره‌نگه‌كی نابیت كو پالپشتیێ ل سه‌ر حه‌دیسه‌كا پێغمبه‌ری(س.خ) كو دبێژیت: كسرعڤم المیت ككسرالحیاه ئانكو هه‌كه تو هه‌ستیێ مریه‌كی بشكێنی وه‌كو ته شكاندی یێ ساخ و هنده‌ك ژی دبێژن كو مرۆڤ مولكێ خودێ یه و نابیت سه‌ره‌ده‌ریێ دله‌شێ خوه دا بكه‌ت.
هنده‌ك زانا ژی دبێژن گه‌له‌ك یا دروسته و دبێژن هه‌كه مرۆڤ دلێ خوه بۆ ئێكی ببه‌خشیت هه‌تا دمرنێ دا و بزانیت كو پشتی وی دێ شوول كه‌ت ئه‌ڤه خێره‌كا مه‌زنه و دبێژن چاوا خودێ مال دایێ و ماف هه‌یه سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل بكه‌ت وه‌سا مافێ هه‌ی سه‌ره‌ده‌ریێ دله‌شێ خوه‌دا ژی بكه‌ت و ره‌ئیا سیێ كو بۆچوونا دروسته و هه‌موو زانا ل سه‌ر رێككه‌فتین ئه‌وه كو دبێژن دروسته به‌لێ ل دووڤ هنده‌ك مه‌رجا و ژوان مه‌رجا ژی كو پێدڤیه مرۆڤێ ساخ ب رازیبوونا خوه بده‌ت و نه‌فرۆشیت ئانكو ببه‌خشیت و هه‌كه دیاریه‌كێ وه‌ربگریت ژی تشته‌كێ نۆرماله، چونكو ل ئۆرۆپا سیكه‌كا ڤه‌كری یا فرۆتنا ئه‌ندامێن له‌شی به‌لێ ئه‌ڤه كارتێكرنێ ل پیرۆزیێن مرۆڤی دكه‌تن و دیسا نابیت ئه‌ندامه‌ك ب تنێ هه‌بیت بۆ نموونه دله‌ك هه‌بیت دلێ خوه ببه‌خشیت و ئه‌و بمریت، به‌لێ هه‌كه دو ئه‌ندام هه‌بن دروسته ئێكی بده‌تێ بۆ نموونه پرته‌كا مێلاكێ یان گولچیسكه‌كێ دیسا نابیت زه‌لام ئاڤا خوه ببه‌خشیت یان ژن هێكێن خوه ببه‌خشیت، هه‌تا پشتی مرنێ ژی هنده‌ك ره‌ئی دروست دكه‌ن كو ئێك ژوان ئه‌وه پێدڤیه ب رازیبوونا وێرسێن وی بیت و ب شێوازه‌كێ باش بیت و نوشدارێن موسلمان بن و كه‌سێ ئه‌ندامی وه‌ردگریت پێ ساخ ببیت و نه‌هێته پووچكرن.
د.جیهان ئیسماعیل، ئه‌نداما لیژنا ساخله‌میێ ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ ل دۆر پرسیاره‌كا رۆژناما ئه‌ڤرۆ كا بۆچی په‌رله‌مانێ كوردستانێ هه‌تا نوكه قانوونه‌ك نینه بۆ به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی دبێژیت: جڤاكێ مه ئه‌ڤ چه‌نده قه‌بوول نه‌كریه و قانوونا عیراقی كو تایبه‌ته بۆ ڤێ چه‌ندێ، به‌لێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ چو قانوون نینن دڤی بواری دا و ته‌ئكید دكه‌م كو جڤاكێ مه نه‌گه‌هشتیه وی ئاستی ڤێ چه‌ندێ قه‌بوول بكه‌ت و گۆت: بێ قانوون ژی به‌خشینا گولچیسكا و خوینێ ژ كه‌سه‌كی بۆ ئێكێ دیتر یا ب رێڤه دچیتن، به‌لێ پشتی مرنێ كو ئه‌ندامێن خوه ببه‌خشیت و هه‌كه جڤاك تشته‌كی قه‌بوول نه‌كه‌ت ئه‌م نه‌شێین چو قانوونا ده‌ربێخین و پێدڤیه رێكخراوێن جڤاكێ مه‌ده‌نی و لایه‌نێن ساخله‌میێ به‌رنامێن هشیاریێ و ره‌وشه‌نبیری هه‌بن و ماموستایێن ئایینی ژی رۆلێ خوه یێ گرنگ ببینن، چونكو گه‌له‌ك خه‌لك یێ پێڤه گرێدایه و هه‌كه خه‌لك ببینن یێ حه‌رامه پێدڤیه ماموستایێن ئایینی رۆلێ خوه هه‌بیت و وان تێبگه‌هینن و هه‌كه هه‌موو لایه‌ن رێككه‌فتن دێ شێین ب ساناهی ب جهبینین.
جه‌میل نیسان زانایێ ئایینێ مه‌سیحی ژ زاخۆ، گرنگیێ ب لایه‌نێ مرۆڤایه‌تی دده‌ت كو هه‌ر تشته‌كێ ب كوته‌كی ژ مرۆڤی بهێته ستاندن نابیت و هه‌ر تشته‌كێ زیانێ ل مرۆڤی نه‌كه‌ت دروسته، بۆ نموونه هه‌كه كه‌سه‌ك كاره‌كێ تیرۆری بكه‌ت كو خوه ب كوژیت ئه‌و زیانێ ل له‌شێ خوه دكه‌ت، ئه‌ڤه قه‌ده‌غه‌یه، به‌لێ به‌خشینا ئه‌ندامه‌كێ له‌شی وه‌كو گولچیسك یان مێلاك تشته‌كێ دروسته، و مرۆڤ یێ ئازاده د به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شێ خوه دا.
صه‌لاح به‌رواری، به‌رپرسێ رێكخراوا هاریكار دیاركر ژلایێ مافێ مرۆڤی مه ته‌ركیز ل سه‌ر دو تشتا دكر ئێك خه‌لك چاوا بهێته ره‌وشه‌نبیركرن كو پێدڤیه ئه‌ڤ تشته بهێته حه‌لالكرن و خودان بڕیار ل سه‌ر ب روونن و پێدڤیه وه‌كو مافێ مرۆڤی ئه‌ڤ كاره یێ خوه‌به‌خش بیت و ب به‌لاش بیت و چو بازرگانی تێدا نه‌بیت و دیسا پێدڤیه به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی ببیته رێیه‌ك بۆ خوشكرنا په‌یوه‌ندیێن جڤاكی و هه‌ڤدو بنیاسن داكو ب خوشی به‌خشینا ئه‌ندامێن له‌شی دناڤ واندا هه‌بیت و دیسا یا پێدڤیه قانوونه‌ك بهێته ده‌رخستن و هه‌كه هه‌بیت ژی پێدڤیه بهێته نووكرن و دیسا پێدڤیه سازیه‌ك هه‌بیت بۆ رێكخستنا ڤی كاری و یا باشتره حكوومه‌ت هاریكاریا وی كه‌سی بكه‌ت یێ ئه‌ندامه‌كێ له‌شێ خوه دبه‌خشیت و دیسا هاریكاریا وی كه‌سی ژی بكه‌ت یێ ئه‌ندامی وه‌ردگریت، چونكو گه‌له‌ك مه‌زاختن بۆ هه‌ردو ئالیان دڤێت و دووڤچوون بۆ هه‌بیت پشتی وه‌رگرتنا ئه‌ندامێ له‌شی داكو كارتێكرن ل ساخله‌میا وی نه‌بیت.
دادوه‌ر محه‌مه‌د ئه‌مین شه‌ره‌فانی، سه‌رۆكێ دادگه‌ها دهۆكێ دیاركر ژلایێ قانوونی پێدڤیه یاسایه‌ك بهێته دارشتن و گۆت: ئه‌و قانوونا ل سالا 1986 گه‌له‌ك یا كورته و ل ڤی ده‌می مفا ژێ ناهێته وه‌رگرتن و ئه‌و نشته‌رگه‌ری و كریارێن نوكه دهێنه كرن بۆ ڤه‌گوهاستن و چاندنا ئه‌ندامێن له‌شی مفا نینه، ل به‌رێ ب تنێ ل سه‌ر گولچیسكا بوویه و ره‌نگه وی ده‌می ده‌لالی و بازرگانیكرن ب ئه‌ندامێن له‌شی نه‌بووینه، نوكه ئه‌م ل هه‌مبه‌ر بازرگانیكرنێ ینه و به‌رامبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌ندامێن له‌شینه كو دهێنه ڤه‌گوهاستن و چاندن و پێدڤیه قانوونه‌ك بهێته دارێشتن كو مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن و هه‌لبه‌ت د ڤی سه‌رده‌می هه‌تا قانوونه‌ك بهێته دارێشتن ره‌نگه بۆ چه‌ند سالان ڤه‌كێشیت، له‌ورا ئه‌م دبێژین كو وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ دشێت هنده‌ك رێنما ده‌ربێخیت ل دووڤ قانوونا كه‌ڤن و ئه‌و رێنما دانانا سندوقه‌كێ بۆ هاریكاریا وان كه‌سان بیت یێن خوبه‌خش بۆ نموونه پشكنینێن وان و پشتی كریارێ هاریكاری ل گه‌ل بهێته كرن و هه‌كه سه‌ربارك بۆ په‌یداببن داكو له‌شێ وی بزڤریته‌ڤه وه‌كو به‌رێ داكو چو ده‌لالی و بازرگانیكرن نه‌مینن و داكو تووشی چ سزایێن قانوونی نه‌بن و مه پێشنیاز كر لایه‌نه‌كێ هه‌بیت ده‌مێ كه‌سه‌كی دبینن یێ بازرگانیێ ب ئه‌ندامێن له‌شی دكه‌ت لایه‌نێن قانوونی ئاگه‌هداربكه‌ت و ئه‌ڤه چاره‌سه‌ریه‌كا وه‌ختی یه هه‌تا قانوونه‌ك هه‌بیت و قانوون ژی پێدڤیه هه‌موو لایه‌نان وه‌ربگریت هه‌تا به‌حسێ وان كه‌سا ژی بكه‌ت یێن ئه‌ندامێن له‌شێ خوه دبه‌خشن هێشتا یێن ساخ.
ئه‌ڤ مالپه‌ره فرێکه
