ئێدی نابیت نان و خوارنێن گەرم ل ناڤ عەلاگا دا بۆ خەلکی بھێنە دان

 ساخلەمیێ ٤٥ رۆژ دەلیڤە داینێ

ئێدی نابیت نان و خوارنێن گەرم ل ناڤ عەلاگا دا بۆ خەلکی بھێنە دان

ژبەرکو خوارنێن گەرم کاریگەریا خوە دناڤ عەلاگە و ئامانێن پلاستیکی دا دکەن و دبنە ئەگەرێ پەیدابوونا چەندین نەخوشیان، لەورا رێڤەبەریا کارۆبارێن خوپاراستنا ساخلەمیێ سەر ب رێڤەبەریا گشتی یا ساخلەمیا پارێزگەھا دھۆکێ ڤە ھەموو نانبێژی و سومونحانە و خارنگەە ئاگەھدارکرینە کو ژ دەستپێکا مەھا ئیلونا ئەڤ سالە نابیت نان و سەمونە دناڤ عەلاگا دا بھێنە دان و دیسا نابیت خوارنێن گەرم دناڤ ئامانێن پلاستیکی دا بھێنە پێشکێشکرن.

ئەڤرۆ، بەرپەرێ ساخلەمیێ:

د.بەختیار ئەحمەد رەشید، رێڤەبەرێ کارۆبارێن خۆپاراستنا ساخلەمیێ دیارکر کو کەرستێن نایلونی و پلاستیکی ئەوێن دھێنە ڤەگوھاستن بۆ ڤەگوھاستنا خوارنێ ب تایبەت یێن گەرم، ژئەگەرێ کارتێکرنا گەرماتیا وێ خوارنێ و ھەروەسا نانی و ێەموونا ل سەر کەرستێن نایلونی و پلاستیکی کو کارتێکرنێ ل ساخلەمیا مرۆڤی دکەن دبیتە ئەگەرێ ھندێ کو دو کەرستێن ژەھراوی  دناڤدا پەیدادبن ئەوژی کەرستێ پولیئەتیلین و دایوکسین، ئەڤ کەرستە دھێنە ب کارئینان د قۆناغێن دروستکرنا کیسکێن نایلونی دا و دکیمیاوینە و ژئەگەرێ کارتێکرنا گەرماتیا خوارنێن گەرم پەیدادبن.

رێڤەبەرێ خۆپاراستنا ساخلەمیێ دیارکر ژی ل دووڤ ڤەکولین و پێزانینێن زانستی یێن نوژداری یێن باوەرپێکری خوارنا گەرم دناڤ کیسکێن نایلونی دا دبنە ئەگەرێ پەیدابوونا چەندین جورێن نەخۆشیان و کارتێکرن ل سەر بەرگریا لەشی بۆ نەخۆشیان دھێتە کرن، ھەروەسا زێدەبوونا ھندەک نەخۆشیێن گرێدای ب زارۆکینیێ ڤە و ھندەک جورێن پەنجەشێرێ ژی پەیدادبن، و گۆت:  پشتی خوارنێن گەرم دناڤ کیسکێن نایلونی و پلاستیکی دا دھێنە ب کارئینان رێژا وان کەرستا زێدەدبیت دناڤ لەشێ مرۆڤی دا، لەورا ژی ل گەلەک وەلاتان ھەول ھاتینە دان کو خوارنێن گەرم ب تایبەت خوارنێن ب لەز کو ئەم دبێژینێ خوارنێن نوی، پێدڤیە ب رێیا کەرستێن کارتونی بھێنە ھەلگرتن و ڤەگوھاستن داکو نەبیتە ئەگەرێ زێدەبوونا رێژا کەرستێن کیمیاوی، ھەروەسا نان و ێەمونێن گەرم نابیت ب چو شێوەیەکی بھێنە ھەلگرتن و ڤەگوھاستن برێکا کیسکێن نایلونی داکو کارتێکرنا خراب یا گەرماتیا وان نەبیتە ئەگەر ئەو کەرستە پەیداببن و بچنە دناڤ نانی دا.

دیارکر ژی ل چەرخێ بیستێ گەلەک پێشکەفتن د پێشەسازیا چێکرنا کیسکێن نایلونی دا ھاتیە کرن کو گەلەک جور پەیدابووینە و گەلەک دئەرزانن و ب ساناھی ژی دھێنە ھەلگرتن، بەلێ پشتی دیاربوونا ڤان راستیێن زانستی ل گەلەک جھا بووینە جھێ مەترسیێ و زیانبەخشن بۆ مرۆڤان و گۆتژی: کەرستە یێن ھەین کو ئەم ب کاردئینین بۆ جارەکا ب تنێ ئەوژی کەرستێ پلاستیکینە کو بۆ ھەلگرتنا ئاڤێ و شەربەتا و پیپسیا دھێنە ب کارئینان، ئەڤە ھەکە د ساربن دروستە بەلێ ھەردەم ئەم ھەول ددەین کو نابیت ھەتا بۆتلێن ئاڤێ ژی بکەڤنە ل ژێر تیشکا رۆژێ چونکو گەرماتیا وێ کارتێکرنێ دکەت لەورا ئەم دبینە رێگر ل ڤێ چەندێ ژی.

ھەروەسا دیارکر کو لایەکێ دی مەترسیێ ئەوە کارتێکرنێ ل ژینگەھێ دکەن و کەرستێن نایلونی و پلاستیکی ب تایبەتی ژوان کەرستانە کو زوو ب زوو دناڤ سروشتیو ئاخێ دا  ژناڤ ناچن و ئاخێ و گەلەک ژوان بۆ دەمێ ٣٠٠-٤٠٠ سالا دمینن، و ھەکە ب شێوەیەکێ زانستی یێ پێشکەفتی نەھێنە ب کارئینان دبنە ئەگەر کو ئەڤ کەرستە دناڤ ژینگەھێ دا دمینن و ڤەکولین دیاردکەن ھەکە ئەو کەرستە گەھشتنە ژێدەرێن ئاڤێ و ماسی و گیانەوەرێن دی یێن ئاڤێ خوارن دێ کارتێکرنەکا مەزن ل وانژی بیت و ب وی شێوازی جارەکا دی دھێنە ڤەگوھاستن بۆ لەشێ مرۆڤان ژی پشتی خوارنا وان.

د.بەختیار ئەحمەد ئەو چەند ژی دیارکر رێڤەبەریا گشتی یا ساخلەمیا دھۆکێ پشتی پێداچوون ل ڤان ھەموو ڤەکولین و ژێدەرا کری و ژێ پشتراست بووی نوکە دەستپێکری یە کو نابیت نان و ێەموون و خوارنێن گەرم بھێتە ھەلگرتن و ڤەگوھاستن برێیا عەلاگە و کیسکا، بەلێ ئەڤ بریارە ژ ب کارئینانا عەلاگا بۆ خوارنێن سار ناگریت، و گۆت: ل گەلەک جھا ل سەرانسەری جیھانی کەرستێن ژ کاغەزی دھێنە دروستکرن بۆ ڤێ مەرەمێ دھێنە ب کارئینان، چونکو زەرفێن کاغەزێ چو زیان ل سەر ساخلەمیا مرۆڤی نینن و بۆ ژینگەھێ ژی گەلەک باشترن و ب ساناھی ژناڤ دچن.

ل دووماھیێ دیارکر کو  رێڤەبەریا کاروبارێن خوپاراستنێ ھەموو لایەن ئاگەھدارکرینە کو نابیت ژ دەستپێکا مەھا گولانێ وێڤە ب چو رەنگەکی خوارنێن گەرم دناڤ عەلاگە و کەرستێن پلاستیکی دا بھێنە ب کارئینان و بەرۆڤاژی دێ ساخلەمی پێرابوونان وەرگریت.

دختورێ مالێ

دایکا مھاباد: ڤان ھەیامێن بۆری خودێ زارۆیەک دایە مە و یێ سروشتی نینە، مە برە ل دەف نوشداران گۆتن کیسکێن ئاڤێ د سەرێ وی دا ھەنە، ئەرێ کیسکێن ئاڤێ چ نەخۆشیە و نیشان و چارەسەری چنە؟

د.رەزڤان محەمەد بالتەی، بسپورێ نەخۆشیێن دەماران و بڕبڕا پشتی: پتریا ئەگەرێن ڤێ نەخۆشیێ ددیارنینن بەلێ زکماکیێ رۆلەکێ سروشتی تێدا ھەیە، ھەکە ژ بچووکاتی ئەو کیسک ھەبن ھەلبەت دیارە ژ زکماکیێ پەیدابوویە، ئەم شیرەتان ل ژنان دکەین ل دەمێ دوگیانیێ حەبێن فولیک ئەسید ب کاردبینن و ئەڤ چەندە دێ بیتە ئەگەر کو ب رێژا ٧٠% ئەڤ حالەتە کێم ببن، مە پرۆگرامەک ھەیە و ل دەمێ دوگیانیێ ئەڤ حەبە بۆ ژنان دھێنە دان لێ مخابن وەکو پێدڤی گرنگیێ نادەنێ.

ئاڤ د سەرێ زارۆیی دا کوم دبیت و ژ ئەگەرێن ھەودان و برینداریێ و ئێشەکا پیس زێدەدبیت و ژ نیشانێن وێ ئەوە کو سەرێ زارۆیی دئێشیت و دلێ وی رادبیت و بیردانکا وی لاواز دبیت، مە ل دھۆکێ نشتەرگەری ھەنە ئەوژی ب رێیا چاندنا ئامیرەکی و گرێدانا وی دناڤبەرا مێشکی و زکی دا و ل شوونا ئاڤ ل سەری کومببیت دێ چیتە زکی و ھەتا ھەتایێ ئەو ئامیرە دناڤ لەشێ وی دا دمینیت.

بۆ ئاراستەکرنا ھەر پرسیارەکێ پەیوەندیێ بکەن ب موبایلا ژمارە ٠٧٥٠٤٠١٣٧٦٧

ھندەک خوارنا مرۆڤ نەخۆت باشترە

نوشدار شیرەتان ل مە دکەن خوە ژ ھندەک کەرستێن خوارنێ دوور بکەین، چونکو ئەو خوارن ھندەک نیشانێن نەباش دیاردکەن و کارتێکرنێ ل لەشێ مرۆڤی دکەن، ژوان خوارنا ژی:

١- فشار ( یوب کورن): گەلەک کەس حەز ژ خوارنا وان دکەن و ب تایبەت ل دەمێ بینەریا تێلەفزیونێ یان ل گەل ھەڤالان، و یا باشتر ئەوە بۆ دەمێ دو دەقیقا بکەیە دناڤ مایکروویفێ دا، چونکو ئەڤ جورە ژ روینەکی ھاتینە چێکرن دبێژنێ ( دیاکیتیل) و ئەو روین ل گەل ترشیێن بیرفلوروکنان تێکەل دبن و ئەو ترشی پەنجەشێرێ پەیدادکەت.

٢- ئارێ سپی: گەلەک جورێن خوارنێ ژ ئارێ سپی دھێنە چێکرن، ئارێ سپی گەلەک کارلوری یێن نەباش دناڤدا ھەنە ل گەل ھندەک کەرستێن باش ژی بۆ لەشی، ئەو شریناھیێ دناڤ ئارێ سپی دا ھەی زوو دھێتە ڤەگوھاستن و دبیتە شەکرێن خراب و رێژا شەکرێ زێدەدبیت و دبنە ئەگەرێ قەلەویێ.

٣- پیتزایێن دناڤ سەلاجێ دا دھێنە ھەلگرتن: گەلەک کەس پشتی رۆژەکا پری وەستیان حەزدکەن پیتزایێ بخوون، و پتریا خەلکی دھێلنە دناڤ سەلاجێ دا، داکو زوو بەرھەڤ بکەن، ئەو جورێ پیتزایێ گەلەک یێ ب زیانە، چونکو گەلەک خوێ و پەنیر و کەرستێن کیمایوی دناڤدا ھەنە، ھەروەسا کێم زەرزەوات دناڤدا ھەنە، لەورا باشترە مرۆڤ خوە ژێ ب پارێزیت.

٤- ڤەخوارنێن لایت: گەلەک وەسا ھزردکەت ئەو ڤەخوارنێن ( لایت)، ل سەر دھێتە نڤیسین یێن ڤالانە ژ شەکرێ، بەلێ دراستی دا وەسا نینن، چونکو ئەو کومپانیێن وان ڤەخوارنان دروست دکەن پێگوھۆرێن شەکرێ ب کاردئینن ، ئەوا پێگوھوران ژی زیانێن خوە ھەنە و دبنە ئەگەرێ پەنجەشێرێ، لەورا باشترە مرۆڤ خوە ژێ دوور بکەت، چونکو ئەو ڤەخوارن ھەستکرنا مرۆڤی ب برسیبوونێ زێدەدکەن.

٥- پتاتێن قەلاندی: پتاتێن قەلاندی گەلەک روین و کالوری و خوێ دناڤدا ھەنە، ھندەک جارا رێژا روینی دناڤدا ژ ٣٠% دەرباز دبیت، ھەکە رۆژانە تو سێنیەکا بچووک بخووی دێ تێرا تە بۆ ھەموو رۆژێ کالوری دابین بن، ل گەل ڤێ چەندێ دبیت رێیا قەلاندنا وان ببیتە ئەگەرێ دروستکرنا کەرستێ ئەکریلامید، ئەو کەرستە جینێن مرۆڤی د گوھۆریت و دبیتە ئەگەرێ بەربەلاڤبوونا پەنجەشێرێ.

ساخلەمیا چاڤا پەیوەندی ب رێڤەچوونێ ڤە ھەیە 

ئەڤرۆ، بەرپەرێ ساخلەمیێ:

رێڤەچوونا دروست پەیوەندی ب دیتنا دروست ڤە ھەیە و دیتنا دروست رێکێ ل بەر مێشکی ڤەدکەت کو رێڤەچوونێ ب شێوازەک ئوتوماتیک رێک بێخیت و ل تشتێن دورماندوری خۆ نەھلنگڤیت،ھەلبەت چاڤێن مە رێبەرێن مەنە دا ئەم بزانین پەیادە و پسترک و محەجەل د رێکا مەدا ھەنە یان نە,دیتنا نەباش رێڤەچوونا مرۆڤی ژی نە باش دکەت و ھندەک جاران ئەگەر چاڤێن مرۆڤی ددروست نەبن، ھەلبەت مرۆڤ حەزناکەت ب رێڤە بچیت.

دگەل مەزنبوونا ژیێ مرۆڤی ئاریشەیێن چاڤان ژی پەیدادبن و کارتێکرنێ ل رێڤەچوونێ دکەن ژوان ئاریشەیان ژی تێکچوونا تورا چاڤی و تاریبوونا عەدەسا چاڤی و رێڤەچوون گەلەک نەباش دبیت دەمێ کارتێکرن ل کۆئەندامێ دەماران یێ ناڤەندی دبیت وەک ( مێشک و ستوونا پشتێ)، یان ل دەمێ دەمارێن دورماندور کارتێکرنێ ل زەڤلەکان دکەن و ئیشارەتێن ھەستکرنێ بۆ مێشکی د ھنێرن و نەخوشیا بارکنسون ئەوا کارتێکرنێ ل بزاڤ و لڤینا مرۆڤی دکەت باشترین نموونەیە بۆ ڤێ چەندێ و گەلەک تووشبویێن وێ و نەخوشیێن وەکی وێ حالەتێن دووڤ خوراکێشانا پێی ل دەڤ پەیدادبن، یان ل دەمێ برێڤە دچن رێڤەچوونا وان یا خوارە، و راوەستیانا بزاڤێ دێ بیتە ئاریشە و توشبویێن وان خو وەسان دبینن کو نەشێن پێنگاڤەکێ ژی ب رێڤە بچن.

بەلێ دەربارەی نەخۆشیا ئەلزھایمەر نە نەخوشیەکا بزاڤێ یە وەکو نەخوشیا پارکنسون و ب شێوەیەکێ راستەوخو ژی کارتێکرنێ ل رێڤەچوونێ ناکەت،بەلێ کارتێکرنێ ل عەقلێ مرۆڤی دکەت و رێڤەچوون دێ مەترسی بیت بۆ توشبویێن وێ و نەشێن پێنگاڤان ب ھاڤێژن.

نابیت ژنا دوگیان ڤان خوارنا بخۆت

ئەڤرۆ، بەرپەرێ ساخلەمیێ:

دماوێ دوگیانیێ دا ژن تووشی گەلەک حالەتێن نەسروشتی دبیت و رەنگە ھندەک جورێن خوارنێ کارتێکرنێ لێ بکەن، گەلەک جورێن خوارنێ ھەنە پێدڤیە ژنا دوگیان خۆ ژێ دوور بکەت، ژوانژی ھەکە ل وەلاتێن کو ئاڤا وان یا پیس بیت ب زیئبەقی بژیت، باشترە حەفتیانە ژ سێ جاران پتر خوارنێن دەریای ب کارنەئینیت، ھەر خوارنەکا نەگەھشتی بیت نابیت ژن د ماوێ دوگیانیێ دا ب کاربینیت، ژبەرکو خوارنێن نەگەھشتی ھندەک میکرۆب دناڤدا ھەنە و کارتێکرنێ ل ژنا دوگیان و زارۆیێ وێ دکەن، ھەروەسان نابیت ژنا دوگیان ڤەخوارنێن پری کافایین ب کاربینیت، ژبەرکو ڤەکولین ئیشارەتێ ب وێ چەندێ ددەن کو ڤەخوارنا وان دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا زارۆیەکێ پر بزاڤ و کێم ئاگەە ژ خۆ ھەی. ھەروەسان ھندەک جورێ، فێقی ژی ھەنە وەکو روزماری و قەرنەفل دبنە ئەگەرێ تێکچوونا مالبچووکێ ژنێ و ئەڤەژی دبیتە ئەگەر زارۆیەکێ پێشوەخت ببیت.